اختلالات گفتار و زبان در کودکان

زبان وسیله بیان عقاید و نظرات است که به کمک علایم و بر طبق قواعد و دستور زبان و علم معنی بکار می‌رود. زمانی زبان دچار نقص و نارسایی می‌شود که بگونه ای صحبت کردن برخلاف قواعد دستوری باشد. یا غیر مفهوم بوده و یا از نظر شخصی و فرهنگی مطلوب نباشد. یا اینکه دستگاه صوتی (زبانی) مورد سو استفاده (بد زبانی) قرار گیرد.

اختلال گفتار و زبان نقصی است که به موجب آن فرد نمی‌تواند واژگان مناسب را به راحتی انتخاب کند و جملاتی بامعنی را بیان کند. همچنین بیمار به سهولت متوجه گفته های دیگران نمی‌شود. کودک معمولا در حدود 12 ماهگی اولین کلمات را بر زبان می‌راند و حدود 18 ماهگی تا 2 سالگی اولین جملات ساده و ابتدایی را می‌سازد. و بتدریج قادر به سخن گفتن و بیان نظرات خود و درک مطالب و مفاهیمی که در صحبت دیگران نهفته است، می‌گردد. چنانچه در حدود سنین فوق بطور طبیعی و عادی نتواند در بیان مقصود خود از کلمات و جملات متناسب استفاده نماید و همچنین مشکلاتی در فهم مطالب داشته باشد و یا به عبارت ساده تر دیر زبان باز کند، احتمالا از نظر گویایی دچار نارسایی و اختلالاتی است. ممکن است کودک گفتار دیگران را نتواند درک کند، افکار خود را نتواند در قالب واژگان بیان کند یا دچار هر دو اختلال باشد. گنجینه لغات کودک دچار اختلالات گفتار و زبان بسیار محدود است، کودک فقط واژگان پایه را بلد است و بنابراین جملاتی کوتاه و ناقص را تولید می‌کند که از نظر دستوری نیز بدون اشتباه نیست. درحالی که هم سن و سالان به راحتی با هم صحبت می‌کنند و برای هم داستان و لطیفه تعریف می‌کنند، کودک دچار اختلال زبان نمی‌تواند مکالمات را به خوبی دنبال کند و متوجه جنبه طنزآمیز لطیفه نمی‌شود. همچنین کودک جملاتی دوکلمه ای را به زبان می‌آورد و از پاسخ دادن به سوالات ساده درمی ماند. نخستین گام موثر برای والدین این گروه از کودکان کسب اطلاعات بیشتر درباره اختلالات گفتار و زبان کودکان است. به این منظور در این مطلب اختلال های زبان را به اختصار توضیح می‌دهیم و راهکارهایی را برای کمک به کودکان دچار این اختلال ها بیان می‌کنیم.

سه نوع اختلال زبان وجود دارد:

اختلال زبان دریافتی: کودک به خوبی متوجه صحبت های دیگران نمی‌شود.

اختلال زبان بیانی: کودک نمی‌تواند افکار و اندیشه های خود را به روشنی به زبان بیاورد.

اختلال زبانی مختلط دریافتی بیانی: کودک هم در درک گفتار دیگران و هم در صحبت کردن مشکل دارد.

اختلالات گفتار و تکلم کودکان ممکن است اکتسابی یا رشدی باشد. اختلال زبان اکتسابی، مانند زبان پریشی، پس از آسیب دیدگی یا ابتلا به بیماری عصبی، مانند سکته مغزی یا آسیب دیدن سر، بروز می‌یابد. اختلال زبانی رشدی در میان کودکان شایع تر از نوع اکتسابی است. کودکان دچار اختلال های زبانی رشدی غالباً دیرتر از هم سن و سالان خود شروع به حرف زدن می‌کنند. این تاخیر ارتباطی به میزان هوش کودک ندارد. در واقع کودکان دچار اختلال های زبان رشدی معمولاً از بهره هوشی متوسط یا بالاتر برخوردار هستند. کودک معمولاً قبل از 4 سالگی در مهارت های دریافتی و اکتسابی به مشکل برمی خورد.

علل

متخصصین از علت بروز اختلالات گفتار و زبان کودکان آگاه نیستند. در پژوهشی که با محوریت طیف وسیع تری از نقص های زبان و گفتار (SLI) انجام شده است، که اختلال های زبان و گفتار را نیز دربرمی گیرد، علل احتمالی مختلفی برای SLI پیشنهاد شده است:

ژنتیک و وراثت: 40 ـ 20 درصد از کودکان با سابقه خانوادگی نقص زبان و گفتار دچار این نوع اختلالات گفتاری اطفال می‌شوند، حال آن که درصد شیوع اختلال زبان در میان کودکان بدون سابقه خانوادگی SLI حدود 4 درصد است.

تغذیه مادر در دوران بارداری: پژوهش نشان داده است که فرزندان مادرانی که در دوران بارداری مکمل های فولیک اسید مصرف می‌کنند، کمتر دچار مشکلات زبانی شدید می‌شوند.

ابتلا به دیگر عارضه ها: اختلال طیف اوتیسم، سندرم داون، ناتوانی های ذهنی و زایمان زدورس نیز باعث اختلال های زبانی می‌شود.

علائم اختلالات گفتار و زبان در کودکان

مشکل در برقراری ارتباط شفاهی شایع ترین نشانه اختلال های زبان است. کودکان دچار اختلال زبان دریافتی متوجه صحبت های دیگران نمی‌شوند. همچنین کودک نمی‌تواند دستورهای ساده را انجام دهد و اطلاعات شنیده شده را سازمان دهی کند. تشخیص اختلال های دریافتی در خردسالان دشوار است.

تشخیص زودهنگام اختلال های زبانی بیانی آسان تر است، چون کودک دیر زبان باز می‌کند و نمی‌تواند تا دو سالگی صحبت کند. شاید کودک بتواند در سه سالگی حرف بزند، اما درک گفته های او سخت است و مشکل گفتاری تا زمان پیش دبستانی ادامه دارد. برای مثال برخی کودکان داستانی را که برایشان تعریف می‌شود، متوجه می‌شوند، اما نمی‌توانند آن را دوباره حتی به زبانی ساده تعریف کنند. دیگر نشانه های اختلال زبان بیانی عبارت است از:

گنجینه واژگان محدود در مقایسه با کودکان هم سن

کودک مرتب می‌گوید اوم و واژگان معمول را با واژگانی مانند چیز جایگزین می‌کند.

کودک نمی‌تواند واژگان جدید را به راحتی یاد بگیرد.

واژگان اصلی را جا می‌اندازد و زمان افعال را با هم اشتباه می‌گیرد.

هنگام صحبت کردن عبارات خاصی را بارها و بارها تکرار می‌کند.

ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران او را کلافه می‌کند.

کودک زیاد یا مرتب حرف نمی‌زند، اما متوجه منظور دیگران می‌شود.

کودک می‌تواند آواها و واژگان را تلفظ کند، اما جملاتش غالباً بی معنی نیست.

کودک ساختارهای دستوری محدودی را هنگام حرف زدن استفاده می‌کند.

عوارض

اختلال های زبان و مشکل در حرف زدن در کودکان عوارض گوناگونی را از منظر اجتماعی و آموزشی به دنبال دارد که متداول ترین آنها عبارت اند از:

درک گفتار دیگران و بیان افکار روشی است که کودک با دیگران ارتباط برقرار می‌کند. کودکی که نمی‌تواند ارتباطی موثر را با اطرافیان برقرار کند، در دوستیابی نیز به مشکل برمی خورد و منزوی و خجالتی می‌شود. همچنین کودک مورد آزار و اذیت هم سن و سالان زورگوی خود قرار می‌گیرد یا بالعکس چون نمی‌تواند مشکلاتش را به زبان بیاورد، رفتاری خشونت آمیز نشان می‌دهد.

پژوهش ها نشان می‌دهد که کودکان دچار اختلال های زبانی در خواندن نیز به مشکل برمی خورند. همچنین برخی کودکان به دلیل دایره واژگان محدود و دشواری در یادگیری دستور زبان از نظر نگارش نیز مشکل دارند.

تشخیص

بسیاری از کودکانی که دیر زبان باز می‌کنند، مشکل خاصی ندارند و خودشان به تدریج به هم سن و سالانشان می‌رسند. بااین حال اکثر کارشناسان به والدین توصیه می‌کنند که اگر نگران رشد زبان فرزندشان هستند، حتماً به متخصص مراجعه کنند. بنابراین اگر فکر می‌کنید فرزندتان از برنامه عقب است، با متخصص اطفال مشورت کنید.

نشانه های تاخیر در زبان دریافتی عبارت است از:

کودک در 15 ماهگی به افراد یا اشیاء نام برده شده توسط والدین نگاه نمی‌کند یا اشاره نمی‌کند.

کودک در 18 ماهگی دستورات ساده ای مانند لباست را بردار را متوجه نمی‌شود.

کودک در 24 ماهگی نمی‌تواند به عکس یا بخش نام برده شده از بدن خود اشاره کند.

کودک در 30 ماهگی با صدای بلند یا با سر تکان دادن جواب نمی‌دهد و سوال نمی‌پرسد.

کودک در 36 ماهگی دستورات دو مرحله ای را متوجه نمی‌شود و واژگان کنشی را درک نمی‌کند.

نشانه های اختلال زبان بیانی عبارت است از:

کودک در 15 ماهگی از سه واژه استفاده نمی‌کند.

در 18 ماهگی ماما، بابا یا نام های دیگر را صدا نمی‌زند.

در 24 ماهگی از حداقل 25 کلمه استفاده نمی‌کند.

در 30 ماهگی از عبارات دو کلمه ای، برای مثال عبارت شامل اسم و فعل، استفاده نمی‌کند.

در 36 ماهگی، دایره واژگانی با حداقل 200 لغت ندارد، وقتی چیزی می‌خواهد، نام آن را نمی‌گوید، سوال های دیگران را دقیقاً تکرار می‌کند و جواب نمی‌دهد، به نظر می‌آید که بعضی از مهارت های زبانی را فراموش کرده است یا این که جملات کامل تولید نمی‌کند.

در 48 ماهگی غالباً لغات را اشتباه به کار می‌برد یا یک لغت مشابه یا مرتبط را به جای لغت صحیح استفاده می‌کند.

درمان اختلالات گفتار و زبان در کودکان

راهکارهای درمان اختلالات گفتار و زبان کودکان شامل موارد زیر می‌شود:

گفتاردرمانی خصوصی، گفتار درمانگر و کودک به تنهایی با هم تمرین می‌کنند تا کودک لغات بیشتری یاد بگیرد و دستور زبان‍ش بهتر شود. همچنین درمانگر به والدین آموزش می‌دهد که چگونه با فرزندشان در منزل تمرین کنند.

اگر کودک به دلیل اختلالات زبان دچار ناراحتی های عاطفی شده باشد، بهتر است از روانشناس نیز کمک گرفت.

درمان در خانه

والدین می‌توانند از طریق راهکارهای زیر مهارت های زبانی فرزندشان را در خانه بهبود دهند.

تا جایی که می‌توانید با فرزندتان در ارتباط باشید و صحبت کنید: زمانی که فرزندتان هنوز بسیار کوچک است، برایش آواز بخوانید و موسیقی پخش کنید. هنگام رانندگی یا خرید کردن درباره آنچه می‌بینید، با او صحبت کنید. به صحبت های فرزندتان گوش دهید. به کودک زمان بدهید تا پاسخ خود را آماده کند، بین حرفش نپرید و جملاتش را کامل نکنید.

مطالعه را به یک تجربه متقابل تبدیل کنید: درباره عکس های کتاب با فرزندتان صحبت کنید، اجازه دهید کودک پایان جدیدی را برای داستان تعریف کند یا داستان را با عروسک تعریف کند. برای فرزندتان کتاب بخوانید و ترانه های کودکانه را با او تمرین کنید.

توجه: مطالب بلاگ فروشگاه اینترنتی "نوپا" برگرفته از منابع بین المللی است، جنبه اطلاع رسانی داشته و توصیه تخصصی تلقی نمی‌شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک و متخصصان دانست.